İDİL ERTÜRK
Türkiye’de 2009-2021 ortasında 2 trilyon liralık yatırım teşviki verilirken, kelam konusu teşviklere karşın bölgelerin gelir makasının açıldığı izlendi.
2010’da Türkiye’nin en güçlü bölgesindeki kişi başı ulusal gelir, en fakir bölgenin 3,6 katı iken, 2021’de bu oran 4,6 katına çıktı.
Aynı vakitte, bu yıllarda düşük gelirli bölgelerin kendi içinde artması beklenen yıllık gelirinde de kayda bedel bir müspet tesir görülmedi.
Türkiye, istatistiki ünite sınıflamasında 26 bölgeye ayrılıyor. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) bilgilerine nazaran, 2021 yılında kişi başına GSYH’si en yüksek bölge 15 bin 666 dolar ile İstanbul olurken, en düşük bölge 3 bin 414 dolar ile Şanlıurfa ve Diyarbakır oldu. Ülke genelinde ortalama GSYH ise 2002’de 9 bin 592 dolardı.
Bu datalar en yüksek GSYH’ye sahip bölgelerin yatırımın en fazla tercih edildiği bölgeler olduğuna işaret ediyor.
2021 datalarına bakıldığında; GSYH’ya hem en yüksek katkı sağlayan hem de toplamdan en büyük hisse alan bölge İstanbul, geçtiğimiz yıl toplam GSYH’den yüzde 30,4 hisse aldı. Bunun yanında, 11,4’lük yıllık büyümeye en fazla katkı veren vilayet 3,96 puan ile İstanbul oldu.
“Teşvikler makul ve inandırıcı olmalı”
Sabancı Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Alpay Filiztekin, var olan sistemin 2000 öncesi devirden itibaren tıpkı formda işlediğini söyleyerek, “Yatırımcı devletin teşvik verdiği yerlere yatırım yapayım demiyor, yatırım yapacağı yere teşvik verilmiş mi diye denetim ediyor” dedi.
Sistemin işleyebilmesi için teşviklerin makul ve inandırıcı biçimde verilmesi, daha da değerlisi uygulandığının denetim edilmesi gerektiğini aktaran Filiztekin şunları söyledi:
“Sistematik inceleme ve müşahede, nizamlı güncellemeler, bölge halkının gereksinimleri ve istihdam açığı olan dalların kıymetlendirilmesi gerekiyor. Toplumsal dönüşüme yol açması gerekirken ağırlaşmış ekonomiler oluşuyor. Teşvikler işe yarıyor olsa ülkede fabrikadan geçilmezdi. Topyekûn bir kalkınma atağı olarak düşünmezseniz bu iş olmaz. İşin sırf planlama değil, uyum kısmında da devamlılık olmalı. Teşvikler istihdamı, üretimi ve verimliliği artırmalı”
Teşviklerin yüzde 43’ü en varlıklı bölgeye verildi
Türkiye’de halihazırda yürürlükte olan yatırım teşvik sistemi, Temmuz 2009’da yürürlüğe girdi.
Bu sistemde Türkiye, ekonomik büyüme ve gelişmişlik seviyesine nazaran altı bölgeye ayrıldı. Az gelişmiş bölgelerde sağlanan teşviklerde, ortalarındaki bu bölgesel ekonomik farkı ortadan kaldırmak ve az gelişmiş bölgelerde yatırımı artırmak için gelişmiş bölgelere kıyasla daha avantajlı şartlar belirlendi.
Hem yerli hem de yabancı yatırımcıların yararlanabileceği öncelikli dallardaki (enerji, hizmetler, imalat, madencilik, tarım) makul yatırımlar için genel, bölgesel ve stratejik yatırım teşvik programları ile başka bir sistem belirlendi.
2009 yılının başından 2021 yılının sonuna dek düzenlenmiş yatırım teşvik dokümanı adedi, Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı bilgilerine 69 bin 89 adet olurken sabit yatırım fiyatı 2 trilyon TL’yi aştı.
